فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال چهارم شماره 2 (تابستان 1400)

خلاقیت و توسعه پایدار، در موج چهارم عصر مجازی در شهرهای آینده جهان نه یک انتخاب بلکه یک اجبار خواهد بود. لذا کشورهای پیشرفته چندی است که علاوه بر پرداختن به مفاهیم این دو موضوع، زمینه های استقرار شهرهای خلاق مبتنی بر توسعه پایدار را فراهم نموده اند، اما در ایران مسئله این است که به ارتباط شهرهای خلاق و توسعه پایدار به اندازه کافی پرداخته نشده است. با عنایت به این مهم، تحلیلی بر رویکرد شهر خلاق با تاکید بر توسعه پایدار شهری در شهر اهواز به عنوان هدف اصلی تحقیق در نظر گرفته میشود. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، نظری- کاربردی و از نظر روش، دارای ماهیت توصیفی- تحلیلی میباشد. در این مطالعه سعی گردیده 35 متغیر در قالب 5 شاخص سرزندگی فضای شهری، تکنولوژی ارتباطی، تنوع شهری، کارایی و اثربخشی و مشارکت بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و میدانی بررسی شود. به منظور وزن دهی شاخص ها و متغیرها، از تکنیک دلفی استفاده گردیده است. برای تحلیل داده های پژوهش، جهت سنجش اولویت و اهمیت شاخصها و متغیرها از روش AHP و با بهره گیری از نظرات کارشناسان خبره دانشگاهی و نیز برای رتبه بندی مناطق هشت گانه شهر اهواز از مدل TOPSIS براساس نظرات مسئولان و مدیران مناطق استفاده شده است. همچنین تحلیل کمی داده ها از طریق نرم افزارهای EXCEL و Choice Expert صورت گرفت. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که، شاخص سرزندگی فضای شهری و شاخص مشارکت به ترتیب، بیشترین و کمترین ارزش و اولویت را در میان شاخصهای پژوهش دارا هستند. همچنین در میان مناطق شهری اهواز، مناطق 2 و 3 به ترتیب، رتبه های اول و دوم را به خود اختصاص دادهاند و منطقه 6 از نظر میزان برخورداری از شاخصهای شهر خالق در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته و به عنوان محرومترین منطقه شناخته شده است. به طورکلی، شهر اهواز پتانسیل حرکت به سمت شهرهای خالق را داراست.

محیط مسکونی حاصل برآیندهای تاثیرگذاری نظیرعوامل زیست محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، ادراکی،کالبدی و فضایی است که برهم کنش آنها، رضایت انسان از مقوله مسکن و تجربه زیسته را در پی دارد. مفهومی که امروزه در بین عوامل مذکور نادیده گرفته شده است، بکارگیری هنر "زیبایی شناختی" در موقعیت های مسکونی است. غفلت از پرداخت به این مهم در کنار عدم توجه به عوامل دیگر، میتواند رضایت مندی و حس تعلق ساکنان در تدوام سکونت را کاهش دهد. هدف مقاله ی حاضر تبیین اصول ماندگار زیبایی شناختی کالبدی در طراحی سکونتگاه ها میباشد؛ به منظور نیل به این هدف، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی به کار گرفته شده است که پس از مروری بر ادبیات پژوهش، کند و کاوی درباره چیستی مفهوم زیبایی در سه دوره مختلف زمانی صورت پذیرفته و عمده اصول مشترک مانند تناسب، توازن، وحدت، هندسه، ترکیب، مقیاس انسانی و تنوع در تطبیق با سه دوره زمانی معماری و شهرسازی ایران؛ مکتب سنت، مکتب اصفهان و مکتب تهران به شیوه تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، اصول تبیینی مستخرج در مساکن مهر پردیسان شهر قم به عنوان نمونه مطالعاتی، مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بسیاری از اصول زیبایی شناختی در مجموعه های مذکور نادیده گرفته شده و در جهت کیفیت افزایی سکونتگاه های شهری، الزم است اصول پیش گفته به منظور افزایش غنای محیط مسکونی به کار گرفته شود.

تالش برنامه ریزان و محققان حوزه کودک در دخیل کردن هرچه بیشتر کودکان در فرآیند برنامه ریزی شهری است. بی شک مشارکت کودکان ابتدا نیازمند درک کاملی از مفاهیم مربوط به کودک، حقوق، مزایا و چالش های مشارکت با کودکان است. همچنین بررسی روش های مشارکت دادن کودکان در دوران قبل و بعد کرونا و ارزیابی معایب و مزایای آن، جزو لازمه های این پژوهش میباشد. ازآنجایی که کودکان ویژگیهای جسمی، روحی و شخصیتی منحصر به خود را دارند، فرایند مشارکت آنان نیز متناسب با جایگاه شان در جامعه تعریف میشود. در این راستا هدف پیدا کردن روش های جدید برای مشارکت کودکان در دوران کرونا میباشد و این سوال پیش میآید که با توجه به معایب و مزایای روش های نوین دوران کرونا، از چه متدهایی برای نتیجه گیری مناسبتر میتوان استفاده کرد؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی به شناسایی عوامل و فاکتورهای کالبدی- فضایی تاثیرگذار در ایجاد مشارکت کودکان در فضاهای شهری دوستدار کودک در دوران قبل و بعد کرونا پرداخته و نهایتا راهکارها و الگوهای مشارکت کودکان در فرایند برنامه ریزی و طراحی در شرایط مختلف کرونا را پیشنهاد میدهد.

مقوله مسکن، امروزه نه تنها به عنوان یک سرپناه، بلکه به عنوان هویت، امنیت و منبع سرمایه در بین ساکنان یک شهر مطرح است. نبود منابع کافی، ضعف مدیریت اقتصادی، نداشتن برنامه ریزی جامع مسکن و سایر نارسایی هایی که در زیرساخت های اقتصادی وجود دارد از یکسو و افزایش جمعیت شهرنشین از سویی دیگر تامین سرپناه در کشورهای در حال توسعه را به شکلی پیچیده و چند بعدی درآوردهاست. برای دستیابی به برنامه ریزی مطلوب مسکن باید تمام جوانب وضع موجود مسکن و تسهیلات مربوط را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. شناسایی و تطبیق شاخص های مسکن موجود با شاخص های مسکن سالم در جهت تحقق سکونتگاه مطلوب امری مهم در توسعه مطلوب شهری به شمار میآید. پژوهش حاضر باتوجه به متغیرهای کمی و کیفی دارای ماهیت توصیفی تحلیلی می باشد و در دسته تحقیقات کاربردی توسعه ای قرار می گیرد. اطالعات گردآوری شده در این پژوهش به روش اسنادی-کتابخانه ای می باشد و داده های مورد نیاز از طریق سرشماری های عمومی نفوس و مسکن, داده های مرکز آمار, آمارنامه ها و پایگاه داده های مکان مرجع استخراج گردیده است. جامعه آماری, مساکن و وضعیت شاخص های کمی و کیفی آن در شهر مشهد می باشد؛ که دارای 3372660 نفر جمعیت, 1021068 خانوار و در کل دارای 1015333 واحد مسکونی می باشد ؛ در پژوهش حاضر ابتدا شاخص های کمی و کیفی مسکن مورد نظر پژوهش انتخاب و سپس در محدوده مطالعاتی بررسی می شوند و در نهایت این شاخص ها با شاخص های مسکن سالم استاندارد مقایسه می گردند. شاخص های کمی و کیفی مسکن با بررسی منابع و مقاالت موجود انتخاب شده است که 9 شاخص به صورت کمی و 3 شاخص به صورت کیفی مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته اند. در این مقاله، سعی شده است تا به این پرسش که "وضعیت موجود مسکن در شهر مشهد به لحاظ شاخص های کمی و کیفی چگونه است؟" پاسخ داده شود و مقایسه ای با شاخص های مسکن سالم صورت گیرد. با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی و مقایسه شاخص های کمی و کیفی مسکن, وضعیت شاخص های مسکن در شهر مشهد در حالت کلی نسبت به شاخص های مسکن سالم نامطلوب ارزیابی می گردد.

این مقاله سعی دارد که با استفاده از یک مدل، ارتباط وجوه هویتی معماری را با وجوه انسانی بررسی نماید در این پژوهش ابتدا تعریف فراگیری از مفهوم هویت و هویت معماری ارایه شده است، سپس ابعاد مختلف تعاریف هویت معماری در چارچوب این تعریف تبیین میگردد تا براساس این تعریف معین، بتوان عوامل هویتبخش معماری را شناسایی و دسته بندی کرد. نوشته حاضر در سه بخش اصلی ارایه شده است از طرفی مفهوم هویت در معماری مستقیما به مسئله مورد مطالعه و اهداف آن، اساس کار و میزان موفقیت این مطالعه با استناد به نتایج کار به طور مختصر اشاره میشود. در این مقاله به بررسی جایگاه انسان و بهره برداری از هویت و حفظ سنت در معماری به بررسی پرداخته و رابطه انسان و محیط و تاثیر هویت بر زندگی افراد نیز پرداخته میشود. در ابتدا پیشینه تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و مبانی نظری بیان شده است یافته ها و تحلیل یافته ها و سپس بحث و نتیجه گیری مطرح شده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است و تحقیق کاربردی میباشد و روش گرداوری اطالعات کتابخانه ای اسنادی است و برای پاسخ به سوالات تحقیق استفاده شده است. در انتها نتیجه گیری آنچه پژوهش حاضر در فرجام کار بر آن تاکید دارد، توجه به حضور چندجانبه به تلاش برای حفظ هویت و سنت در معماری معاصر با توسعه شهرنشینی است. مجموعه آسمان خراش هامونگ چین برنده مسابقه معماری 2021 شده است که نمونه ای بسیار موفق در نوع خود و منبع الهام برای معماران می باشد را به در این زمینه معرفی میکنیم که با حفظ هویت و اصالت زندگی جدید را اغاز نموده اند.